Pieter Gerardus van Os, De buskruitramp te Leiden, 12 januari 1807, ca. 1807. Rijksmuseum, RP-T-00-2059.

20/12 Congres DMT: Rampzalig Nederland

Rampzalig Nederland. De omgang met rampen in Nederland en Vlaanderen, 1780-1940

Vrijdag 20 december 2019
Universiteitsbibliotheek (Singel 425), Doelenzaal, Amsterdam

In de periode 1780-1940 deden zich in Nederland en Vlaanderen tal van rampen voor die een ontwrichtende invloed hadden op de samenleving. Denk bijvoorbeeld aan de Leidse buskruitramp van 1807 en de grootschalige rivieroverstromingen van 1809, 1820, 1855 en 1861. Ook in de koloniën waren rampen als vulkaanuitbarstingen en watersnoden terugkerende fenomenen. Door de opwarming van de aarde en de toenemende dreiging van klimaatrampen heeft het historisch onderzoek naar rampen en rampverwerking een hoge vlucht genomen. Het besef is doorgedrongen dat rampen een grote en vaak blijvende invloed hebben gehad op de ontwikkeling van lokale en nationale gemeenschappen.

De interdisciplinaire werkgroep De Moderne Tijd (voorheen De Negentiende Eeuw) organiseert op vrijdag 20 december 2019 het jaarcongres ‘Rampzalig Nederland. De omgang met rampen in Nederland en Vlaanderen, 1780-1940’. Een diverse groep sprekers zal haar licht laten schijnen over verschillende aspecten van de omgang met rampen in de moderne tijd. Hoe werden rampen gerepresenteerd in culturele media, zoals literatuur, gedenkboeken, kranten, schilderijen, prenten en kaarten? Hoe kwamen solidariteit en liefdadigheid tot uiting? Wanneer was er bij een rampspoedige gebeurtenis sprake van een ‘nationale ramp’? Welke invloed was er op geloof in God en goddelijke voorzienigheid?

Aanmelden

Aanmelden kan tot 10 december 2019 bij Marjet Brolsma (M.Brolsma@uva.nl). Kosten: €25,-, inclusief lunch, ter plekke te voldoen. Voor studenten en promovendi is er een gereduceerd tarief van €15,-.

Programma

09:30-10:00	Inloop met koffie en thee
10:00-10:15	Inleiding door dagvoorzitter Lotte Jensen (RU)
10:15-11:30	Sessie I: Hulpverlening en gemeenschapsvorming Erica Boersma (UL) ‘Solidariteit met verre vreemden: hulpverlening bij stads- en dorpsrampen in de achttiende-eeuwse Republiek’ Alicia Schrikker (UL) en Sander Tetteroo (UL en Universitas Gadjah Mada, Yogyakarta) ‘De politiek culturele beleving van natuurrampen in koloniaal Indonesië, ca. 1840-1940’ Ruben Ros (UU) ‘Van naderend onheil naar actuele crisis: een digitale begripsgeschiedenis van de nationale ramp (1750-1850)’
11:30-12:00	Intermezzo: Objecten van herinnering Arti Ponsen ‘Relieken van de Leidse Buskruitramp (1807)’ Bram Vannieuwenhuyze (UvA) ‘Traumakaarten en/of getraumatiseerde cartografen?’
12:00-13:00	Lunchpauze
13:00-14:15	Sessie II: Beeldvorming Marita Mathijsen (UvA) ‘Ten voordeele van…’. Liefdadigheidsuitgaven in de negentiende eeuw. Fons Meijer (RU) ‘Vorst in het vizier. Beeldvorming rond Oranjemonarchen na rampen, 1815-1948’ Ron Brand (Maritiem Museum Rotterdam) ‘Empathie of sensatiezucht? De scheepsramp van de ‘Berlin’ in 1907 en de nasleep ervan’
14:15-14:30	Muzikaal intermezzo Lotte Jensen (RU) Het Watersnood-Wilhelmus
14:30-15:00	Pauze
15:00-16:00	Sessie III: Grensoverschrijdende rampen Rick Honings (UL) en Judith Bosnak (Goethe Universiteit, Frankfurt) ‘De uitbarsting van de Krakatau (1883). De letterkundige verwerking in Nederland en Indonesië’ Antoon Kuijpers (Geological Survey of Denmark and Greenland, Kopenhagen) en Hans Beelen (Carl von Ossietzky Universität, Oldenburg) ‘Door het ijs bezet. Onfortuinlijke reizen ter walvisvaart in de achttiende en negentiende eeuw: oorzaken en literaire verwerking’
16:00-16:30	Slotlezing Jan Wim Buisman (UL) ‘Onweer. Van straf Gods tot verheven schouwspel’
16:30-17:00	Slotdiscussie
17:00-18:00	Borrel

3/10 Van Lenneplezing Remieg Aerts: Politieke typen

Tiende Jacob van Lennep-Lezing
3 oktober 2019, 20:00-21:30
In samenwerking met de Faculteit der Geesteswetenschappen

Politieke typen. Over de omgang met politiek in de negentiende eeuw

De Amsterdamse notabel en schrijver Jacob van Lennep was van 1853 tot 1856 Kamerlid voor het district Steenwijk. Hij zat tegelijk in de Kamer met Johan Rudolf Thorbecke, die net door de Aprilbeweging van 1853 was afgetreden als minister. Achter de regeringstafel zat nu Floris Adriaan van Hall. Drie tijdgenoten, maar tegelijk drie persoonlijkheden die een heel verschillende opvatting van politiek representeerden.
Politiek is zelf een door en door historisch fenomeen – en dan niet alleen de gebeurtenissen, maar ook het fenomeen als zodanig. Hoe zag ‘politiek’ er eigenlijk uit in de negentiende eeuw, voordat er politieke partijen bestonden, en duidelijke ideologische programma’s? Het kiesrecht was beperkt tot een selecte groep en de overheid beschikte nog over weinig middelen om beleid te voeren. Wat betekende het dan om politicus te zijn? In deze lezing wordt nagegaan wat men zich toentertijd voorstelde bij politiek en welke plaats politiek had in het leven en de waardering van burgers. In de negentiende-eeuwse letterkunde waren ‘typen’ populair. De opvattingen over politiek zullen naar voren komen in figuren als Van Lennep, Thorbecke, Van Hall of Multatuli.

Evenement

De Jacob van Lennep-lezing keert jaarlijks op de eerste donderdag van oktober terug en beoogt de Nederlandse literatuur en cultuur van de negentiende eeuw onder de publieke aandacht te brengen. Zij is in het leven geroepen bij gelegenheid van het afscheid van Marita Mathijsen als hoogleraar Moderne Nederlandse letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam.

Over de spreker

Prof. dr. Remieg Aerts is hoogleraar Nederlandse geschiedenis aan de UvA. Al jaren speelt hij een grote rol in het onderzoek naar de politieke cultuur van het moderne Nederland. Vorig jaar verscheen van hem het alom geprezen en bekroonde Thorbecke wil het. Biografie van een staatsman.

Aanmelden

U kunt zich aanmelden op de site van SPUI25. Toegang tot de activiteiten van SPUI25 is gratis. Aanmelden is niet vrijblijvend. Wij rekenen op uw komst. Bent u verhinderd, dan graag doorgeven via spui25@uva.nl | T: 020 525 8142.

Staging Slavery: Programma en registratie

Van 18-20 september vindt in Gent het internationale congres “Staging Slavery around 1800” plaats. Op het programma staan tal van bijdragen over de representatie van koloniale slavernij in het theater van 1770-1830, en een gesprek tussen drie hedendaagse theatermakers en -spelers over de relatie tussen theater en (de)kolonisering. Iedereen is welkom, maar registreren is verplicht. Voor meer informatie, zie: https://www.stagingslavery.ugent.be/

Reisverslagen Van Hogendorp en Van Lennep weer online

In de zomer van 1823 maakten Jacob van Lennep en Dirk van Hogendorp een voetreis door Nederland. Allebei hielden ze nauwkeurig aantekeningen bij, die werden vastgelegd in reisverslagen. Van Lennep stuurde zijn verslag in brieven aan zijn zus Antje. Later heeft hij deze brieven twee keer bewerkt tot een dagboek. In 1942 verzorgde M. Elisabeth Kluit onder de titel Nederland in den goeden ouden tijd er de eerste uitgave van. Van Hogendorps verslag is nog nooit op papier gepubliceerd.

In het verleden hebben Marita Mathijsen en Karin Hooogeland diplomatische edities van de beide reisverslagen gepubliceerd op een website die inmiddels afgesloten is. Het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis heeft ze nu weer online toegankelijk gemaakt op de website De voetreis van Jacob van Lennep en Dirk van Hogendorp in 1823, https://resources.huygens.knaw.nl/lennep/

11/9 Romantici en Revolutionairen

Tinbergenzaal, Trippenhuis, Kloveniersburgwal 29, Amsterdam
11 september, 15:30 – 17:30 uur

Vijf hedendaagse schrijvers/schrijvende wetenschappers gaan in op hun favoriete prototype auteur en reflecteren op de hedendaagse rol van schrijvers in de samenleving. Wat is de rol van de hedendaagse schrijver? Wil hij of zij de wereld veranderen en politiek engagement nastreven? Of is het juist beter afstand te nemen en kunst om de kunst te maken? En welke tussenposities zijn mogelijk?

Wie naar de achttiende en negentiende eeuw kijkt, vindt allerlei prototype schrijvers die vandaag de dag nog steeds bestaan. Zo zijn er de revolutionairen, die de wereld wilden verbeteren. Denk aan opruiende schrijvers als Bellamy of Multatuli. Maar er waren ook dichters die zich tegen de meer maatschappelijk gerichte auteurs afzetten. De Tachtiger Willem Kloos vatte die houding in een pakkende versregel samen: ‘Ik ben een God in ’t diepst van mijn gedachten’.

Sprekers

Abdelkader Benali, Maarten Doorman, Marita Mathijsen, Nelleke Noordervliet en Marleen de Vries

Muzikale omlijsting

Eveline de Bruin

Aanbieding boek

Aanleiding voor deze bijeenkomst is de verschijning van de nieuwe literatuurgeschiedenis Romantici en revolutionairen. Literatuur en schrijverschap in Nederland in de achttiende en negentiende eeuw van Lotte Jensen en Rick Honings. Dit rijk geïllustreerde boek stelt de positie van de auteur in de samenleving centraal: van domineedichter tot humorist, van idealist tot sentimentalist en van nationalist tot feminist. Anne Vegter ontvangt het eerste exemplaar.

Toegang

Toegang is gratis, aanmelden via: https://akademievankunsten.nl/nl/agenda/literatuurlezing-akademie-van-kunsten-romantici-en-revolutionairen

Frictions and friendships. Cultural encounters in the nineteenth century

ESNA Conference 2019

The Hague, Netherlands Institute for Art History (RKD): 19 & 20 June 2019
Organised by ESNA (European Society for Nineteenth-Century Art), RKD – Netherlands Institute for Art History, The Hague and NWO (Netherlands Organisation for Scientific Research)

The exhibition The Dutch in Paris, which was on show in the Van Gogh Museum, Amsterdam and in the Petit Palais, Paris during the fall of 2017 and spring of 2018 respectively, aimed to visualize the artistic exchange between Dutch and French artists between 1789 and 1914. As part of a larger research project, set up by the RKD – Netherlands Institute for Art History, the exhibition generated so much response that ESNA, in collaboration with the RKD and NWO, decided to organize an international conference on the subject, focusing specifically on international as well as national and local points of encounter and how they facilitated artistic exchange.

Vincent van Gogh wrote in 1883: ‘I would certainly very much like to spend some time in Paris, because I believe I would get the friction [in Dutch: ‘wrijving’] with artists that I’ll have to have at some point’. Van Gogh used the word ‘friction’ in a positive sense, as an encounter in which he could learn and develop his ideas and his art. Peter Burke defined encounters as information and objects that flow in different directions, even if unequally. He noted that ‘Ideas, information, artefacts and practices are not simply adopted but on the contrary, are adapted to their new cultural environment. They are first decontextualized and then recontextualized, domesticated or localized. In short, they are translated’.

Burke, however, does not address the strategy and process of encounters. In his quest for friction, Van Gogh sought the utopia of a shared workspace but ended up with broken friendships. Frictions and encounters can abrade and chafe but can nevertheless lead to artistic exchange. The various processes involved in the realization of artistic exchange might have friendship at their base but can just as easily be born out of more antagonistic points of view. This paradox, which can be tested through, for example, theories of friendship, hospitality, solidarity, communication, and productive conflict, among others, is what we want to explore during the conference.

Please click here for the full programme
Tickets are available via the RKD webshop.

Tentoonstelling: Het verleden verheerlijkt

Het verleden verheerlijkt
De Gouden Eeuw door negentiende-eeuwse kunstenaars verbeeld

Museum Paul Tetar van Elven, Delft, 7 april t/m 29 september 2019

In dit museumjaar dat in het teken staat van Rembrandt en de Gouden Eeuw, zijn alle ogen gericht op ons roemrijke en minder roemrijke verleden. Museum Paul Tetar van Elven, voormalig woonhuis van de 19e-eeuwse schilder, sluit zich daarbij aan, zij het op bijzondere wijze: hier kijken we niet terug vanuit het heden, maar vanuit de 19e eeuw en wel door de ogen van Tetar van Elven (1823-1896) en zijn collega’s.

Dankzij een bruikleen van het Amsterdam Museum is deze zomer een veertigtal schilderijen te zien uit de ‘Historische Galerij de Vos’, een project van de 19e-eeuwse Amsterdamse kunstverzamelaar en -beschermer Jacob de Vos Jacobszoon. Deze liet tussen 1850 en 1863 dertig jonge kunstenaars, waaronder Paul Tetar van Elven, olieverfschetsen maken als een doorlopend beeldverhaal van de vaderlandse geschiedenis vanaf het jaar 40. Dit om de belangstelling levend te houden voor de “roemrijke, evenals leerrijke ontwikkeling van het Nederlandsche volk” en om steun te verlenen aan jonge beoefenaars van de historiekunst.

Dit beeldverhaal kreeg vorm in maar liefst 253 schilderijen van ca. 40×50 cm. waarvan 11 van de hand van Tetar, en 10 kleine beeldjes. De Vos presenteerde ze met een beschrijvende catalogus van eigen hand in het tuinpaviljoen achter zijn huis aan de Herengracht. Ze bleven daar tot 1884, waarna ze met het in onbruik raken van de historieschilderkunst als gedateerd en artistiek oninteressant geleidelijk in museumdepots verdwenen. Hun educatieve waarde was daarmee nog niet ten einde, getuige een driedelige geschiedenispublicatie uit 1906 waarin de voorstellingen als illustraties dienden.

Geheel conform de regels van de 19e-eeuwse historiekunst ging het ook hier om de opwekking van vaderlandsliefde en -trots door de uitbeelding van voorbeeldige perioden en loffelijke daden van het voorgeslacht. De Vos wilde speciaal laten zien hoe uit samenwerking tussen verschillende, ooit vijandige, partijen een krachtige nationale eenheid kon ontstaan. Samenzweringen, volksoproeren, belegeringen, zeeslagen en zegevierende of heldhaftig sneuvelende helden: ze zijn zo dramatisch en theatraal mogelijk in beeld gebracht.

Het hoofdaccent ligt uiteraard op de Tachtigjarige oorlog en onze Gouden Eeuw, met Tromp en De Ruyter en onze andere zeehelden als de verdedigers van onze vrijheid.

Galerij de Vos illustreert daarmee bij uitstek de 19e-eeuwse visie op de eigen geschiedenis. In die periode werden de nationale helden en mythen over de Nederlandse ‘identiteit’ geschapen, die juist nú volop ter discussie staan, sterker: tot onoverbrugbare meningsverschillen leiden. Voor Museum Tetar van Elven aanleiding om juist in dit herdenkingsjaar te illustreren dat elke tijd zijn eigen beeld van de geschiedenis produceert.

Meer informatie op de website (www.tetar.nl)

20/6 Lezing ‘Van trekhond naar Huisvriend’

In het kader van het nieuwe themajaar ‘Deftige Dieren: adellijke omgang met dieren vanaf de Gouden Eeuw’ organiseert Kasteel Amerongen in samenwerking met de Koninklijke Hondenbescherming de lezing ‘Van trekhond naar Huisvriend’.

De beleidsmedewerker juridische en politieke zaken van de Hondenbescherming, Just de Wit, zal op 20 juni 2019 om 20.30 uur de lezing geven met als titel ‘Van trekhond naar Huisvriend’. De functie van de hond door de jaren heen is nogal veranderd, van trekhond naar huisvriend. De rol van de Koninklijke Hondenbescherming is daar natuurlijk ook door veranderd. Aanvankelijk lag de nadruk op het afschaffen van trekhonden. Toen de trekhonden eenmaal uit het straatbeeld waren verdwenen, wilde dat nog niet zeggen dat honden geen bescherming meer nodig hadden. Er waren veel kettinghonden en die zijn er helaas nog. En ook waar de hond gezelschapsdier is geworden, bevindt hij zich nog niet altijd in het beste mogelijke gezelschap.

Aan het eind van de lezing wordt de film ‘Cesar, de geschiedenis van een trekhond’ vertoond. Deze film is in opdracht van de ‘’Anti Trekhonden Bond’’ gemaakt en dateert uit 1927 en duurt ongeveer 35 minuten.

Programma

De lezing start om 20.30. U kunt enkel de lezing bijwonen óf kiezen voor een compleet programma. Voorgaand aan de lezing kunt u de speciale rondleiding ‘Deftige Dieren’ meemaken in Kasteel Amerongen. Deze rondleiding start om 19.00 uur. Het programma is als volgt:

19.00 uur Start Rondleiding Deftige Dieren
20.00 uur Einde rondleiding / koffie en thee pauze
20.30 uur Start lezing

Kosten en tickets

De lezing kost los € 5,00 p.p. De lezing inclusief rondleiding en koffie/thee-pauze is € 15,00. Tickets zijn te koop via www.kasteelamerongen.nl

CfP Jaarcongres: Rampen (GEWIJZIGDE DATUM: 20/12)

Call for papers

Rampzalig Nederland

De omgang met rampen in Nederland en Vlaanderen, 1780-1940

Congres Werkgroep ‘De Moderne Tijd’
NB: datum gewijzigd: vrijdag 20 december 2019

Door de opwarming van de aarde en de toenemende dreiging van klimaatrampen heeft het historisch onderzoek naar rampen en rampverwerking een hoge vlucht genomen. Het besef is doorgedrongen dat overstromingen, aardbevingen, hittegolven, droogtes, en de gevolgen daarvan (hongersnoden, epidemieën, insectenplagen etc.) een grote en vaak blijvende invloed hebben gehad op de ontwikkeling van lokale en nationale gemeenschappen.

In dit congres onderzoeken we de maatschappelijke betekenis van rampen voor Nederland en Vlaanderen in de periode 1780-1940. In deze periode hebben zich tal van ontwrichtende rampen voor de samenleving voorgedaan. Denk bijvoorbeeld aan de grote overstromingen van 1825 en 1861, de cholera-epidemie in de jaren 1830 of de grote stadsbrand van Enschede in 1862. Onder rampen verstaan wij in principe natuurrampen en geen opzettelijke fenomenen als oorlogshandelingen en aanslagen. In de praktijk is de scheidslijn tussen door de natuur of mens veroorzaakte rampen overigens niet altijd eenvoudig te trekken: zo kan een overstroming het gevolg zijn van slecht onderhoud van de dijken of een brand ontstaan door een menselijke fout. Denk bijvoorbeeld ook aan de verwoestende buskruitramp in Leiden van 1807 of de Zuiderzeevloed van 1916.

Op dit congres willen we de aandacht vestigen op de betekenis van rampspoed vanuit een multidisciplinair perspectief: welke gevolgen hadden rampen in culturele, politieke, sociale en religieuze zin? Ging men twijfelen aan Gods voorzienigheid, zoals sommigen deden na de grote aardbeving van Lissabon (1755) of nam de religieuze saamhorigheid alleen maar verder toe? Hoe werden rampen gerepresenteerd in culturele media, zoals de literatuur, gedenkboeken, kranten, tijdschriften, schilderijen en prenten? Welke rol spelen rampen bij (collectieve) identiteitsvorming op lokaal, regionaal, nationaal en transnationaal niveau? Hoe verwerkten individuen emoties en hoe werd de verwerking van emoties gereguleerd in de media? Welke impact hadden de rampen op wetenschappelijke ontwikkelingen? Hoe werd de herinnering aan rampen vormgegeven en welke functies hadden deze herinneringen? Welke veranderingen traden er in de loop van de tijd op in de maatschappelijke omgang rampen? Waren (en zijn) er lessen te trekken uit het verleden?

Mogelijke deelthema’s

De verbeelding van rampen (literatuur, muziek, schilderkunst)
De persoonlijke beleving (rampen in egodocumenten)
Rampen en liefdadigheid
De invloed van het Verlichtingsdenken en de Romantiek op de verwerking van rampen
De buitenlandse reactie op rampen in de Lage Landen en de reactie in de Lage Landen op rampen in het buitenland
Beeldvorming over rampen bij verschillende sociale groepen
Rampen en (lokale, nationale en transnationale) identiteitsvorming
De gevolgen van rampen voor de leefomgeving (economisch, sociaal)
Rampen en religie
Rampen en politiek
Rampen en emotie
De perceptie van risico
Rampen als impuls voor wetenschappelijke ontwikkelingen
Beleid, bestuur en recht rondom rampen

Papervoorstellen over deze en andere binnen het congresthema passende onderwerpen zijn welkom. Belangstellenden roepen we op een voorstel van max. 300 woorden en een (beknopte) biografische beschrijving van uzelf in te dienen voor 1 juni 2019. Zo snel mogelijk daarna wordt uitsluitsel gegeven over de selectie. Abstracts kunnen worden gezonden aan Lotte Jensen (l.jensen@let.ru.nl), die ook informatie kan geven over het congres.

Publicatie: Politieke prenten, 1880-1919

Eveline Koolhaas-Grosfeld en Marij Leenders

Tussen politiek en publiek

Politieke prenten uit een opstandige tijd, 1880-1919

Politieke tekenaars zijn opiniemakers, net als de schrijvende pers.
Het nieuws ‘knedend’ tot satire beïnvloeden zij de politieke
opvattingen van het publiek. Beelden – direct als zij zijn – zijn
vaak effectiever dan teksten zo blijkt. Tekenaars geven, kortom,
mede vorm aan het openbare politieke debat.

In dit boek zijn ruim tachtig(spot)prenten uit de jaren 1880-1919 bijeen gebracht. De auteurs laten hiermee op een nieuwe manier de relatie tussen politiek en publiek zien. Het was een tijd van grote veranderingen in de Nederlandse politiek. Nieuwe groeperingen als de confessionelen en socialisten sloegen een bres in het liberale bolwerken brachten het buitenparlementaire politieke debat op gang. En terwijl op straat de roep om algemeen kiesrecht steeds luider klonk, werd binnen het parlement fel gedebatteerd over de onafwendbare grondwetsherziening. Al dit rumoer is te volgen op de afbeeldingen in dit boek.

Omdat het publiek gedurende deze
periode steeds meer betrokken raakte bij
de politiek werd het voor parlementariërs
belangrijk gekend te worden. Prenten
waren hiervoor het medium bij uitstek,
ook als zij de spot met je dreven.
Want wie niet in beeld komt bestaat niet.

Schiedam, Scriptum, €24,95, ISBN 978 94 63191661, Paperback, 22 x 28,5 cm, 136 pagina’s, full colour