Tentoonstelling: Het verleden verheerlijkt

Het verleden verheerlijkt
De Gouden Eeuw door negentiende-eeuwse kunstenaars verbeeld

Museum Paul Tetar van Elven, Delft, 7 april t/m 29 september 2019

In dit museumjaar dat in het teken staat van Rembrandt en de Gouden Eeuw, zijn alle ogen gericht op ons roemrijke en minder roemrijke verleden. Museum Paul Tetar van Elven, voormalig woonhuis van de 19e-eeuwse schilder, sluit zich daarbij aan, zij het op bijzondere wijze: hier kijken we niet terug vanuit het heden, maar vanuit de 19e eeuw en wel door de ogen van Tetar van Elven (1823-1896) en zijn collega’s.

Dankzij een bruikleen van het Amsterdam Museum is deze zomer een veertigtal schilderijen te zien uit de ‘Historische Galerij de Vos’, een project van de 19e-eeuwse Amsterdamse kunstverzamelaar en -beschermer Jacob de Vos Jacobszoon. Deze liet tussen 1850 en 1863 dertig jonge kunstenaars, waaronder Paul Tetar van Elven, olieverfschetsen maken als een doorlopend beeldverhaal van de vaderlandse geschiedenis vanaf het jaar 40. Dit om de belangstelling levend te houden voor de “roemrijke, evenals leerrijke ontwikkeling van het Nederlandsche volk” en om steun te verlenen aan jonge beoefenaars van de historiekunst.

Dit beeldverhaal kreeg vorm in maar liefst 253 schilderijen van ca. 40×50 cm. waarvan 11 van de hand van Tetar, en 10 kleine beeldjes. De Vos presenteerde ze met een beschrijvende catalogus van eigen hand in het tuinpaviljoen achter zijn huis aan de Herengracht. Ze bleven daar tot 1884, waarna ze met het in onbruik raken van de historieschilderkunst als gedateerd en artistiek oninteressant geleidelijk in museumdepots verdwenen. Hun educatieve waarde was daarmee nog niet ten einde, getuige een driedelige geschiedenispublicatie uit 1906 waarin de voorstellingen als illustraties dienden.

Geheel conform de regels van de 19e-eeuwse historiekunst ging het ook hier om de opwekking van vaderlandsliefde en -trots door de uitbeelding van voorbeeldige perioden en loffelijke daden van het voorgeslacht. De Vos wilde speciaal laten zien hoe uit samenwerking tussen verschillende, ooit vijandige, partijen een krachtige nationale eenheid kon ontstaan. Samenzweringen, volksoproeren, belegeringen, zeeslagen en zegevierende of heldhaftig sneuvelende helden: ze zijn zo dramatisch en theatraal mogelijk in beeld gebracht.

Het hoofdaccent ligt uiteraard op de Tachtigjarige oorlog en onze Gouden Eeuw, met Tromp en De Ruyter en onze andere zeehelden als de verdedigers van onze vrijheid.

Galerij de Vos illustreert daarmee bij uitstek de 19e-eeuwse visie op de eigen geschiedenis. In die periode werden de nationale helden en mythen over de Nederlandse ‘identiteit’ geschapen, die juist nú volop ter discussie staan, sterker: tot onoverbrugbare meningsverschillen leiden. Voor Museum Tetar van Elven aanleiding om juist in dit herdenkingsjaar te illustreren dat elke tijd zijn eigen beeld van de geschiedenis produceert.

Meer informatie op de website (www.tetar.nl)

De Negentiende Eeuw 9 (1985) 3: ‘Het beeld van de zeventiende in de negentiende eeuw’


Peter van Zonneveld, ‘Het beeld van de zeventiende in de negentiende eeuw. Daguerreotype of panorama?’, 105-108.


P.B.M. Blaas, ‘De Gouden Eeuw: overleefd en herleefd. Kanttekeningen bij het beeldvormingsproces in de 19de eeuw’, 109-130.


B. Luger, ‘Gezicht en vergezicht. Perspectiefproblemen in het beeld van de zeventiende en negentiende eeuw’, 131-144.


E.A. Koolhaas-Grosfeld, ‘De negentiende eeuw en de zeventiende-eeuwse schilderkunst, als een vraagstuk van Ouden en Modernen I’, 145-170.


Evert Wiskerke, ‘“Wat zal ik u van onzen Vondel zeggen?” Enkele stemmen over Vondel in het begin van de negentiende eeuw’, 171-192.