Boekrecensie: Thuis in elke tijd. Het leven van Kate Kolff (1885-1974)

Catherine Wijnands

Zutphen: Walburg Pers, 2018. 160 p.
ISBN 978 94 6249 355 3
€24,95

In het biografische werk Thuis in elke tijd beschrijft Catherine Wijnands het levensverhaal van haar oma Kate Kolff die leefde van 1885 tot 1975. Ze vervlecht dat levensverhaal met de grote gebeurtenissen op het wereldtoneel van die tijd – de Eerste Wereldoorlog, de dreiging van de communistische revolutie, de crisis van de jaren dertig, de Tweede Wereldoorlog en de snel veranderende naoorlogse maatschappij. Daarnaast vertelt de biografie niet alleen het verhaal van Kate, maar verschaft tot op zekere hoogte een perspectief op het gezinsleven van de gegoede klasse en het netwerk van de familie Kolff.

Kate Kolff werd geboren in Rotterdam als dochter van Herman Kolff en Madelaine Hanegraaff en was de enige dochter in het gezin, dat verder uit drie broers bestond. Van jongs af aan leefde zij het leven van een aristocratisch (jonge)dame in een oud patriciërsgeslacht. Ze trouwde met een man die door haar ouders geschikt was bevonden en kreeg met hem twee dochters. Haar dagelijks leven was vooral gevuld met het afleggen van visites, het ontvangen van bezoek en het aansturen van haar personeel. Nadat haar eerste man jong was gestorven, hertrouwde zij met een man uit dezelfde gegoede Rotterdamse kringen. Hij scheidde na een aantal jaar van haar. Op haar negenenveertigste trouwde zij voor een derde maal, dit keer met een Groningse bankier. In Haren, haar
nieuwe woonplaats, werd zij maatschappelijk actief en maakte ze de oorlog door.

In het voorwoord van het boek legt de auteur uit dat zij dit boek niet alleen heeft geschreven uit bewondering voor haar eigen grootmoeder: ze ziet haar grootmoeder als één van die vele vrouwen die volhardden ‘in tijden van ondergang en wederopbouw’. Aan al deze vrouwen is het boek opgedragen. De auteur heeft gelijk als ze stelt dat er over veel vrouwen nooit wordt geschreven, en het is altijd goed als het levensverhaal van een bijzondere vrouw aan het duister van de familiezolders of archieven wordt onttrokken.

Mijns inziens maakt de auteur echter een vergelijking die niet geheel op gaat: haar oma was niet zomaar een van vele vrouwen. Kate kwam uit een zeer welgestelde Rotterdamse handelaarsfamilie en hoewel geld niet gelukkig maakt en ze ook zeker verdriet heeft gekend, maakt een familiefortuin het leven wel een stuk eenvoudiger, met name in tijden van oorlog. Dat maakt het boek een soort toondoof: de situatie waarin de familie Kolff zich bevond was niet de norm, en dat wordt nergens echt benoemd. Misschien heeft de auteur daar minder oog voor omdat zij zelf ook tot deze familie behoort – als een andere auteur het verhaal van deze vrouw had opgeschreven was het wellicht anders geweest.

Dat gezegd hebbende laat het boek wél heel goed zien hoe de levenswereld van een vrouw uit een welgestelde Rotterdamse familie eruitzag, aan welke sociale voorschriften zij geacht werd zich te houden en in welke netwerken zij zich bewoog. Dat Kate Kolff een bijzonder leven heeft gehad maakt het boek zeker duidelijk. Ook heeft de auteur het kleine verhaal van haar oma knap verbonden met de grote wereldgeschiedenis, meestal door middel van kranten die haar grootmoeder bewaarde. Ze somt dan op wat er zoal in staat – zowel de nieuwsberichten als bijvoorbeeld de advertenties, die vaak ook veel over een bepaalde tijd vertellen. Het netwerk van de familie Kolff zou zeker ook het beschrijven waard zijn geweest – er zaten mensen in als Louis Couperus en schilder Matthijs Maris.

Het leven van Kate Kolff is absoluut een boek waard. De insteek van dat boek had alleen beter gekund: een inkadering in de Rotterdamse handelselite van de late negentiende en de vroege twintigste eeuw had de lezer gelijk duidelijk gemaakt dat we hier niet met een standaard Nederlandse huisvrouw van doen hebben. Een goed voorbeeld van hoe het leven van een ‘gewone’ vrouw inzicht kan bieden is de gelijksoortige biografie Kom vrouwen, aangepakt! De revolutie van socialiste Trien de Haan van Bert Lankester. Ook Lankester beschrijft het leven van een familielid (hoewel hij verder van haar afstond), maar ging dieper in op de historische context, haar netwerk, en haar achtergrond. Afgezien van dit commentaar leest het boek vlot en is het verhaal onderhoudend.

Marieke Dwarswaard, researchmasterstudente Geschiedenis, Universiteit Leiden
Staging Slavery

Staging Slavery: Programma en registratie

Van 18-20 september vindt in Gent het internationale congres “Staging Slavery around 1800” plaats. Op het programma staan tal van bijdragen over de representatie van koloniale slavernij in het theater van 1770-1830, en een gesprek tussen drie hedendaagse theatermakers en -spelers over de relatie tussen theater en (de)kolonisering. Iedereen is welkom, maar registreren is verplicht. Voor meer informatie, zie: https://www.stagingslavery.ugent.be/

Van Lennep

Reisverslagen Van Hogendorp en Van Lennep weer online

In de zomer van 1823 maakten Jacob van Lennep en Dirk van Hogendorp een voetreis door Nederland. Allebei hielden ze nauwkeurig aantekeningen bij, die werden vastgelegd in reisverslagen. Van Lennep stuurde zijn verslag in brieven aan zijn zus Antje. Later heeft hij deze brieven twee keer bewerkt tot een dagboek. In 1942 verzorgde M. Elisabeth Kluit onder de titel Nederland in den goeden ouden tijd er de eerste uitgave van. Van Hogendorps verslag is nog nooit op papier gepubliceerd.

In het verleden hebben Marita Mathijsen en Karin Hooogeland diplomatische edities van de beide reisverslagen gepubliceerd op een website die inmiddels afgesloten is. Het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis heeft ze nu weer online toegankelijk gemaakt op de website De voetreis van Jacob van Lennep en Dirk van Hogendorp in 1823, https://resources.huygens.knaw.nl/lennep/

Romantici en revolutionairen

11/9 Romantici en Revolutionairen

Tinbergenzaal, Trippenhuis, Kloveniersburgwal 29, Amsterdam
11 september, 15:30 – 17:30 uur

Vijf hedendaagse schrijvers/schrijvende wetenschappers gaan in op hun favoriete prototype auteur en reflecteren op de hedendaagse rol van schrijvers in de samenleving. Wat is de rol van de hedendaagse schrijver? Wil hij of zij de wereld veranderen en politiek engagement nastreven? Of is het juist beter afstand te nemen en kunst om de kunst te maken? En welke tussenposities zijn mogelijk?

Wie naar de achttiende en negentiende eeuw kijkt, vindt allerlei prototype schrijvers die vandaag de dag nog steeds bestaan. Zo zijn er de revolutionairen, die de wereld wilden verbeteren. Denk aan opruiende schrijvers als Bellamy of Multatuli. Maar er waren ook dichters die zich tegen de meer maatschappelijk gerichte auteurs afzetten. De Tachtiger Willem Kloos vatte die houding in een pakkende versregel samen: ‘Ik ben een God in ’t diepst van mijn gedachten’.

Sprekers

Abdelkader Benali, Maarten Doorman, Marita Mathijsen, Nelleke Noordervliet en Marleen de Vries

Muzikale omlijsting

Eveline de Bruin

Aanbieding boek

Aanleiding voor deze bijeenkomst is de verschijning van de nieuwe literatuurgeschiedenis Romantici en revolutionairen. Literatuur en schrijverschap in Nederland in de achttiende en negentiende eeuw van Lotte Jensen en Rick Honings. Dit rijk geïllustreerde boek stelt de positie van de auteur in de samenleving centraal: van domineedichter tot humorist, van idealist tot sentimentalist en van nationalist tot feminist. Anne Vegter ontvangt het eerste exemplaar.

Toegang

Toegang is gratis, aanmelden via: https://akademievankunsten.nl/nl/agenda/literatuurlezing-akademie-van-kunsten-romantici-en-revolutionairen

Renoir

Frictions and friendships. Cultural encounters in the nineteenth century

ESNA Conference 2019

The Hague, Netherlands Institute for Art History (RKD): 19 & 20 June 2019
Organised by ESNA (European Society for Nineteenth-Century Art), RKD – Netherlands Institute for Art History, The Hague and NWO (Netherlands Organisation for Scientific Research)

The exhibition The Dutch in Paris, which was on show in the Van Gogh Museum, Amsterdam and in the Petit Palais, Paris during the fall of 2017 and spring of 2018 respectively, aimed to visualize the artistic exchange between Dutch and French artists between 1789 and 1914. As part of a larger research project, set up by the RKD – Netherlands Institute for Art History, the exhibition generated so much response that ESNA, in collaboration with the RKD and NWO, decided to organize an international conference on the subject, focusing specifically on international as well as national and local points of encounter and how they facilitated artistic exchange.

Vincent van Gogh wrote in 1883: ‘I would certainly very much like to spend some time in Paris, because I believe I would get the friction [in Dutch: ‘wrijving’] with artists that I’ll have to have at some point’. Van Gogh used the word ‘friction’ in a positive sense, as an encounter in which he could learn and develop his ideas and his art. Peter Burke defined encounters as information and objects that flow in different directions, even if unequally. He noted that ‘Ideas, information, artefacts and practices are not simply adopted but on the contrary, are adapted to their new cultural environment. They are first decontextualized and then recontextualized, domesticated or localized. In short, they are translated’.

Burke, however, does not address the strategy and process of encounters. In his quest for friction, Van Gogh sought the utopia of a shared workspace but ended up with broken friendships. Frictions and encounters can abrade and chafe but can nevertheless lead to artistic exchange. The various processes involved in the realization of artistic exchange might have friendship at their base but can just as easily be born out of more antagonistic points of view. This paradox, which can be tested through, for example, theories of friendship, hospitality, solidarity, communication, and productive conflict, among others, is what we want to explore during the conference.

Please click here for the full programme
Tickets are available via the RKD webshop.

Tentoonstelling: Het verleden verheerlijkt

Het verleden verheerlijkt
De Gouden Eeuw door negentiende-eeuwse kunstenaars verbeeld

Museum Paul Tetar van Elven, Delft, 7 april t/m 29 september 2019

In dit museumjaar dat in het teken staat van Rembrandt en de Gouden Eeuw, zijn alle ogen gericht op ons roemrijke en minder roemrijke verleden. Museum Paul Tetar van Elven, voormalig woonhuis van de 19e-eeuwse schilder, sluit zich daarbij aan, zij het op bijzondere wijze: hier kijken we niet terug vanuit het heden, maar vanuit de 19e eeuw en wel door de ogen van Tetar van Elven (1823-1896) en zijn collega’s.

Dankzij een bruikleen van het Amsterdam Museum is deze zomer een veertigtal schilderijen te zien uit de ‘Historische Galerij de Vos’, een project van de 19e-eeuwse Amsterdamse kunstverzamelaar en -beschermer Jacob de Vos Jacobszoon. Deze liet tussen 1850 en 1863 dertig jonge kunstenaars, waaronder Paul Tetar van Elven, olieverfschetsen maken als een doorlopend beeldverhaal van de vaderlandse geschiedenis vanaf het jaar 40. Dit om de belangstelling levend te houden voor de “roemrijke, evenals leerrijke ontwikkeling van het Nederlandsche volk” en om steun te verlenen aan jonge beoefenaars van de historiekunst.

Dit beeldverhaal kreeg vorm in maar liefst 253 schilderijen van ca. 40×50 cm. waarvan 11 van de hand van Tetar, en 10 kleine beeldjes. De Vos presenteerde ze met een beschrijvende catalogus van eigen hand in het tuinpaviljoen achter zijn huis aan de Herengracht. Ze bleven daar tot 1884, waarna ze met het in onbruik raken van de historieschilderkunst als gedateerd en artistiek oninteressant geleidelijk in museumdepots verdwenen. Hun educatieve waarde was daarmee nog niet ten einde, getuige een driedelige geschiedenispublicatie uit 1906 waarin de voorstellingen als illustraties dienden.

Geheel conform de regels van de 19e-eeuwse historiekunst ging het ook hier om de opwekking van vaderlandsliefde en -trots door de uitbeelding van voorbeeldige perioden en loffelijke daden van het voorgeslacht. De Vos wilde speciaal laten zien hoe uit samenwerking tussen verschillende, ooit vijandige, partijen een krachtige nationale eenheid kon ontstaan. Samenzweringen, volksoproeren, belegeringen, zeeslagen en zegevierende of heldhaftig sneuvelende helden: ze zijn zo dramatisch en theatraal mogelijk in beeld gebracht.

Het hoofdaccent ligt uiteraard op de Tachtigjarige oorlog en onze Gouden Eeuw, met Tromp en De Ruyter en onze andere zeehelden als de verdedigers van onze vrijheid.

Galerij de Vos illustreert daarmee bij uitstek de 19e-eeuwse visie op de eigen geschiedenis. In die periode werden de nationale helden en mythen over de Nederlandse ‘identiteit’ geschapen, die juist nú volop ter discussie staan, sterker: tot onoverbrugbare meningsverschillen leiden. Voor Museum Tetar van Elven aanleiding om juist in dit herdenkingsjaar te illustreren dat elke tijd zijn eigen beeld van de geschiedenis produceert.

Meer informatie op de website (www.tetar.nl)

‘Van trekhond naar Huisvriend’

20/6 Lezing ‘Van trekhond naar Huisvriend’

In het kader van het nieuwe themajaar ‘Deftige Dieren: adellijke omgang met dieren vanaf de Gouden Eeuw’ organiseert Kasteel Amerongen in samenwerking met de Koninklijke Hondenbescherming de lezing ‘Van trekhond naar Huisvriend’.

De beleidsmedewerker juridische en politieke zaken van de Hondenbescherming, Just de Wit, zal op 20 juni 2019 om 20.30 uur de lezing geven met als titel ‘Van trekhond naar Huisvriend’. De functie van de hond door de jaren heen is nogal veranderd, van trekhond naar huisvriend. De rol van de Koninklijke Hondenbescherming is daar natuurlijk ook door veranderd. Aanvankelijk lag de nadruk op het afschaffen van trekhonden. Toen de trekhonden eenmaal uit het straatbeeld waren verdwenen, wilde dat nog niet zeggen dat honden geen bescherming meer nodig hadden. Er waren veel kettinghonden en die zijn er helaas nog. En ook waar de hond gezelschapsdier is geworden, bevindt hij zich nog niet altijd in het beste mogelijke gezelschap.

Aan het eind van de lezing wordt de film ‘Cesar, de geschiedenis van een trekhond’ vertoond. Deze film is in opdracht van de ‘’Anti Trekhonden Bond’’ gemaakt en dateert uit 1927 en duurt ongeveer 35 minuten.

Programma

De lezing start om 20.30. U kunt enkel de lezing bijwonen óf kiezen voor een compleet programma. Voorgaand aan de lezing kunt u de speciale rondleiding ‘Deftige Dieren’ meemaken in Kasteel Amerongen. Deze rondleiding start om 19.00 uur. Het programma is als volgt:

19.00 uur Start Rondleiding Deftige Dieren
20.00 uur Einde rondleiding / koffie en thee pauze
20.30 uur Start lezing

Kosten en tickets

De lezing kost los € 5,00 p.p. De lezing inclusief rondleiding en koffie/thee-pauze is € 15,00. Tickets zijn te koop via www.kasteelamerongen.nl

Pieter Gerardus van Os, De buskruitramp te Leiden, 12 januari 1807, ca. 1807. Rijksmuseum, RP-T-00-2059.

CfP Jaarcongres: Rampen (GEWIJZIGDE DATUM: 20/12)

Call for papers

Rampzalig Nederland

De omgang met rampen in Nederland en Vlaanderen, 1780-1940

Congres Werkgroep ‘De Moderne Tijd’
NB: datum gewijzigd: vrijdag 20 december 2019

Door de opwarming van de aarde en de toenemende dreiging van klimaatrampen heeft het historisch onderzoek naar rampen en rampverwerking een hoge vlucht genomen. Het besef is doorgedrongen dat overstromingen, aardbevingen, hittegolven, droogtes, en de gevolgen daarvan (hongersnoden, epidemieën, insectenplagen etc.) een grote en vaak blijvende invloed hebben gehad op de ontwikkeling van lokale en nationale gemeenschappen.

In dit congres onderzoeken we de maatschappelijke betekenis van rampen voor Nederland en Vlaanderen in de periode 1780-1940. In deze periode hebben zich tal van ontwrichtende rampen voor de samenleving voorgedaan. Denk bijvoorbeeld aan de grote overstromingen van 1825 en 1861, de cholera-epidemie in de jaren 1830 of de grote stadsbrand van Enschede in 1862. Onder rampen verstaan wij in principe natuurrampen en geen opzettelijke fenomenen als oorlogshandelingen en aanslagen. In de praktijk is de scheidslijn tussen door de natuur of mens veroorzaakte rampen overigens niet altijd eenvoudig te trekken: zo kan een overstroming het gevolg zijn van slecht onderhoud van de dijken of een brand ontstaan door een menselijke fout. Denk bijvoorbeeld ook aan de verwoestende buskruitramp in Leiden van 1807 of de Zuiderzeevloed van 1916.

Op dit congres willen we de aandacht vestigen op de betekenis van rampspoed vanuit een multidisciplinair perspectief: welke gevolgen hadden rampen in culturele, politieke, sociale en religieuze zin? Ging men twijfelen aan Gods voorzienigheid, zoals sommigen deden na de grote aardbeving van Lissabon (1755) of nam de religieuze saamhorigheid alleen maar verder toe? Hoe werden rampen gerepresenteerd in culturele media, zoals de literatuur, gedenkboeken, kranten, tijdschriften, schilderijen en prenten? Welke rol spelen rampen bij (collectieve) identiteitsvorming op lokaal, regionaal, nationaal en transnationaal niveau? Hoe verwerkten individuen emoties en hoe werd de verwerking van emoties gereguleerd in de media? Welke impact hadden de rampen op wetenschappelijke ontwikkelingen? Hoe werd de herinnering aan rampen vormgegeven en welke functies hadden deze herinneringen? Welke veranderingen traden er in de loop van de tijd op in de maatschappelijke omgang rampen? Waren (en zijn) er lessen te trekken uit het verleden?

Mogelijke deelthema’s

  • De verbeelding van rampen (literatuur, muziek, schilderkunst)
  • De persoonlijke beleving (rampen in egodocumenten)
  • Rampen en liefdadigheid
  • De invloed van het Verlichtingsdenken en de Romantiek op de verwerking van rampen
  • De buitenlandse reactie op rampen in de Lage Landen en de reactie in de Lage Landen op rampen in het buitenland
  • Beeldvorming over rampen bij verschillende sociale groepen
  • Rampen en (lokale, nationale en transnationale) identiteitsvorming
  • De gevolgen van rampen voor de leefomgeving (economisch, sociaal)
  • Rampen en religie
  • Rampen en politiek
  • Rampen en emotie
  • De perceptie van risico
  • Rampen als impuls voor wetenschappelijke ontwikkelingen
  • Beleid, bestuur en recht rondom rampen

Papervoorstellen over deze en andere binnen het congresthema passende onderwerpen zijn welkom. Belangstellenden roepen we op een voorstel van max. 300 woorden en een (beknopte) biografische beschrijving van uzelf in te dienen voor 1 juni 2019. Zo snel mogelijk daarna wordt uitsluitsel gegeven over de selectie. Abstracts kunnen worden gezonden aan Lotte Jensen (l.jensen@let.ru.nl), die ook informatie kan geven over het congres.

Publicatie: Politieke prenten, 1880-1919

Eveline Koolhaas-Grosfeld en Marij Leenders

Tussen politiek en publiek

Politieke prenten uit een opstandige tijd, 1880-1919

Politieke tekenaars zijn opiniemakers, net als de schrijvende pers.
Het nieuws ‘knedend’ tot satire beïnvloeden zij de politieke
opvattingen van het publiek. Beelden – direct als zij zijn – zijn
vaak effectiever dan teksten zo blijkt. Tekenaars geven, kortom,
mede vorm aan het openbare politieke debat.

In dit boek zijn ruim tachtig(spot)prenten uit de jaren 1880-1919 bijeen gebracht. De auteurs laten hiermee op een nieuwe manier de relatie tussen politiek en publiek zien. Het was een tijd van grote veranderingen in de Nederlandse politiek. Nieuwe groeperingen als de confessionelen en socialisten sloegen een bres in het liberale bolwerken brachten het buitenparlementaire politieke debat op gang. En terwijl op straat de roep om algemeen kiesrecht steeds luider klonk, werd binnen het parlement fel gedebatteerd over de onafwendbare grondwetsherziening. Al dit rumoer is te volgen op de afbeeldingen in dit boek.

Omdat het publiek gedurende deze
periode steeds meer betrokken raakte bij
de politiek werd het voor parlementariërs
belangrijk gekend te worden. Prenten
waren hiervoor het medium bij uitstek,
ook als zij de spot met je dreven.
Want wie niet in beeld komt bestaat niet.

Schiedam, Scriptum, €24,95, ISBN 978 94 63191661, Paperback, 22 x 28,5 cm, 136 pagina’s, full colour

George Cruikshank, De ontsnapping van Bess en Jack, uit: William Ainsworth, Jack Sheppard, 1839-1840.

CfP: Schurken, Schelmen & Schandalen

Jaarboek Achttiende Eeuw
Deadline: 1 juli

Waar licht is, zijn ook schaduwen, soms zelfs inktzwarte. Met het themadossier Schurken, Schelmen & Schandalen wil het Jaarboek De Achttiende Eeuw in 2020 aandacht geven aan de duistere kanten van de eeuw van de Verlichting. We nodigen bijdragen uit die ingaan op diverse – historische, literaire, artistieke, filosofische – aspecten van onbetamelijke personen en praktijken, zoals criminaliteit, pornografie, misdaadliteratuur, rebellie, schelmenromans, oplichting en misbruik. We nodigen expliciet ook bijdragen uit die reflecteren op de veranderende grenzen en concepten van wat ongepast was, zoals bijvoorbeeld bij politieke misdrijven. Zowel artikels met een biografische insteek, als teksten die bepaalde praktijken of ideeën willen overschouwen zijn welkom, zonder geografische beperkingen, zolang ze de lange achttiende eeuw betreffen (1670-1830). Stuur dus een bijdrage in en help mee om achttiende-eeuwse schelmen en schurken, schoften en schobbejakken, schooiers en schorem, schavuiten en verschoppelingen, charlatans en schandalen uit de schaduwen te doen treden.

Geïnteresseerden kunnen tot 1 juli 2019 een kort abstract (max. 300 woorden) insturen naar elwin.hofman@kuleuven.be. Voordien informeel aftoetsen wordt aangemoedigd. Van de geselecteerde voorstellen worden de volledige artikels van maximaal 8.000 woorden verwacht tegen 1 februari 2020. De artikels worden aan peer review onderworpen.